«Μπορεί να μην είμαστε σε θέση να προστατεύσουμε πλήρως τα παιδιά μας από τα δεινά του κόσμου που τα περιβάλλει, μπορούμε όμως να είμαστε εκεί για εκείνα όταν μας έχουνε ανάγκη»
«Πρέπει να γίνεις εσύ ο ήλιος για να φωτίσεις τους σβησμένους ήλιους των άλλων»
Ν.Καζαντζάκης
«Παρά λίγη καρδιά θα ΄ταν κόσμος άλλος»
Ο.Ελύτης
Πανδημία, κλιματική αλλαγή, πόλεμος, σεισμοί, δυστυχήματα…φαίνεται πως συλλογικά ανοίξαμε το κουτί της Πανδώρας, και το δυσμενέστατο όλων, είναι πως αυτός είναι ο κόσμος μέσα στον οποίο τα παιδιά μας πρέπει τώρα να ζήσουν μέσα σε αυτά τα τραυματικά γεγονότα.
Η βίωση τραυματικών γεγονότων ή η έκθεση σε αυτά είναι δυνατό να επιφέρει μόνιμες ψυχολογικές επιπτώσεις, καθώς ο απόηχος έντονα τραυματικών γεγονότων καθιστά τον άνθρωπο ευάλωτο. Η ψυχική υγεία έχει προϋποθέσεις οι οποίες είναι δυνατόν να αρθούν όταν βιώνουμε έντονο αίσθημα ανασφάλειας, κινδύνου, αβεβαιότητας, απειλής σε στιγμές που μια παράλογη συνθήκη, ένα τραγικό γεγονός εισέρχεται στην ζωής μας… Κάθε ακραίο «καταστροφικό» γεγονός υπερβαίνει τα ψυχικά αποθέματα που διαθέτει ο άνθρωπος και εγείρει συναισθήματα φόβου, τρόμου, αδυναμίας, ανασφάλειας και απόγνωσης σε ενήλικες και σε παιδιά. Συνήθως βιώνεται «ψυχοτραυματικά», δηλαδή γίνεται αντιληπτό ως κάτι εξαιρετικά απειλητικό που υπερβαίνει τα διαθέσιμα ψυχικά αποθέματα ατόμων και κοινοτήτων. Για αυτό είναι σημαντικό να φροντίσουμε πρώτα τον εαυτό μας, να διαχειριστούμε πρώτα εμείς τα δύσκολα συναισθήματα που βιώνουμε και έπειτα να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να το κάνουν.
Προκειμένου λοιπόν να αποφευχθούν μόνιμες ψυχολογικές επιπτώσεις στα παιδιά, αυτό που είναι σημαντικό να θυμόμαστε είναι ότι τα παιδιά δεν τραυματίζονται επειδή τους συμβαίνουν άσχημα ή φριχτά πράγματα και πληγώνονται. Τα παιδιά τραυματίζονται όταν προσπαθούν να διαχειριστούν μόνα τους τα έντονα συναισθήματα που βιώνουν. Αυτό συμβαίνει διότι λόγω της ηλικίας τους είναι αδύνατο να γνωρίζουν πώς να διαχειριστούν δύσκολες καταστάσεις, καθότι δεν διαθέτουν τους μηχανισμούς άμυνας των ενηλίκων και διότι οι ικανότητες επεξεργασίας και διαχείρισης των συναισθημάτων τους βρίσκονται σε πρώιμο στάδιο.
Είναι σημαντικό, λοιπόν, ανεξάρτητα από το πόσο συγκλονισμένοι, ανήσυχοι ή βαθιά θλιμμένοι αισθανόμαστε εμείς οι ίδιοι ως γονείς ή δάσκαλοι ή ειδικοί ψυχικοί υγείας να βοηθήσουμε τα παιδιά να αντιμετωπίσουν αυτά που τους συμβαίνουν, να τα παρηγορήσουμε, να τα διαβεβαιώσουμε ότι είναι σώα και ασφαλή.
Με άλλα λόγια, μπορεί να μην μπορούμε να προστατεύσουμε πλήρως τα παιδιά μας από τα άσχημα γεγονότα που συμβαίνουν στον κόσμο, αλλά μπορούμε να μειώσουμε τον βαθμό των ψυχοσυναισθηματικών επιπτώσεων επάνω τους. Μπορούμε τα υποστηρίξουμε, να τους χαρίσουμε το δώρο της παρουσίας μας που θα τους προσδώσει ηρεμία, προστασία, ασφάλεια, και ελπίδα-το ίδιο δώρο που ο Δίας άφησε στο κουτί της Πανδώρας για να προστατεύσει τους ανθρώπους και να τους βοηθήσει να αντέξουν τα δύσκολα γεγονότα της ζωής.
Πρέπει να υποστηρίξουμε τα παιδιά όταν έρχονται αντιμέτωπα με τραγικά συμβάντα, όπως ανταποκρινόμασταν στην κραυγή τους και στο κλάμα τους όταν ήταν βρέφη και επιζητούσαν τα χέρια του γονιού, την αγκαλιά του για να ηρεμήσουν και να νιώσουν ασφάλεια, γιατί ήταν ανήμπορα να φροντίσουν τα ίδια τον εαυτό τους. Πρέπει να τους χαρίσουμε το δώρο της ουσιαστικής παρουσίας μας.
Μπορούμε να είμαστε εκεί για τα παιδιά όταν μας χρειάζονται με διάφορους τρόπους όπως οι παρακάτω:
- Είναι καλύτερο να μοιραζόμαστε βασικές πληροφορίες με τα παιδιά, όχι γραφικές λεπτομέρειες ή περιττές λεπτομέρειες σχετικά με τραγικές συνθήκες. Τα παιδιά χρειάζεται να ξέρουν τι συμβαίνει, ωστόσο θα πρέπει να αποφεύγονται αναπαραστατικές πληροφορίες και εικόνες. Αποτρέπουμε την έκθεση των μικρών παιδιών σε επαναλαμβανόμενες σκληρές εικόνες και ήχους που μπορεί να εμφανίζονται στην τηλεόραση, το ραδιόφωνο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, το διαδίκτυο κ.λπ.
- Μπορούμε να είμαστε εκεί για εκείνα όταν ρωτάνε δύσκολες ερωτήσεις και να χρησιμοποιούμε γλώσσα ανάλογα με την ηλικία τους για να τους πούμε την αλήθεια χωρίς να τα τρομάξουμε. Είναι σημαντικό να μείνουμε στα γεγονότα σε αυτή τη φάση και να χρησιμοποιούμε αληθινές λέξεις αλλά απλές. Στη συνέχεια μπορούμε να ρωτήσουμε πώς νιώθουν μετά από αυτό που τους είπαμε. Όποια και να είναι η απάντησή τους, οφείλουμε πάντα να επιβεβαιώνουμε τα συναισθήματά τους και ποτέ να μην τα απορρίπτουμε, να μην τα ακυρώνουμε, να μην τα ευτελίζουμε ή να τα κάνουμε να φαίνονται ασήμαντα. Και πάντοτε τους υπενθυμίζουμε ότι είμαστε εκεί για εκείνα.
- Όταν απαντάμε στις ερωτήσεις των παιδιών μας οφείλουμε να προσέχουμε τι μήνυμα μεταφέρουμε, επειδή τα μηνύματα που περνάμε στα παιδιά μας είναι πολύ δυνατά και μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο που θα εξελιχθούν στο μέλλον. Η εμμονή στα γεγονότα και η αποφυγή των συζητήσεων μίσους, της επίρριψης ευθυνών και άλλων τοξικών μηνυμάτων μπορεί να βοηθήσει να σπάσει ο κύκλος του φόβου, του μίσους και της προκατάληψης. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας για να μην γίνουν οι ίδιοι τοξικά άτομα και στη συνέχεια τοξικοί γονείς της επόμενης γενιάς. Τα μηνύματά μας μπορούν να βοηθήσουν τα παιδιά μας να γίνουν καλύτεροι από εμάς για το καλό του εαυτού τους αλλά και του κόσμου.
- Ένας προσφιλής τρόπος διαχείρισης του φόβου, είναι να χρησιμοποιούμε μια υγιή δόση χιούμορ. Το χιούμορ δεν απορρίπτει τον φόβο μας, αλλά μας εξοπλίζει με μια διαφορετική ικανότητα να τον αντιμετωπίσουμε. Το γέλιο μας μας κάνει να νιώθουμε θαρραλέοι. Από αυτή τη νέα οπτική γωνία, είμαστε πιο δυνατοί και μπορούμε να ελέγξουμε τους φόβους μας.
- Εάν δεν γνωρίζουμε τις απαντήσεις σε κάποιες ερωτήσεις τους, τότε μπορούμε να πούμε στα παιδιά μας ότι θα ψάξουμε να βρούμε την απάντηση για αυτά ή μπορούμε να τα προσκαλέσουμε να ψάξουμε την απάντηση μαζί. Μπορούμε να τα ενθαρρύνουμε να συνεχίζουν να μας μιλάνε γιατί νέες πληροφορίες μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια περισσότερες ερωτήσεις ή συναισθήματα και οφείλουμε συνέχεια να τους επιβεβαιώνουμε ότι είμαστε εκεί για εκείνα ανεξαρτήτως του τι συμβαίνει.
- Εάν δεν έχουν ερωτήσεις αλλά παρόλα αυτά προσέξουμε ότι έχουν επηρεαστεί από κάτι που μπορεί να άκουσαν, οφείλουμε να το σχολιάσουμε. Μπορούμε να τους πούμε ότι φαίνονται σαν κάτι να τους απασχολεί και να τους ρωτήσουμε εάν θέλουν να το συζητήσουμε. Διαφορετικά, μπορούμε να τα ενθαρρύνουμε να ζωγραφίσουν ή να σχεδιάσουν το πώς νιώθουν. Οφείλουμε πάντα να τους λέμε ότι όταν άσχημα πράγματα συμβαίνουν στον κόσμο δεν είναι ποτέ εξαιτίας τους, δεν έκαναν τίποτα λάθος, ότι είναι ασφαλή και ότι τους αγαπάμε.
- Εάν εμείς είμαστε λυπημένοι, θυμωμένοι ή ανησυχούμε για κάτι, είναι καλό να το παραδεχτούμε και να τους εξηγήσουμε γιατί νιώθουμε κατά αυτόν τον τρόπο. Είναι σημαντικό να τους πούμε ότι είναι δυνατόν να νιώθουμε αυτά τα συναισθήματα και ταυτόχρονα ότι είμαστε δυνατοί και ότι εξακολουθούμε να είμαστε σε θέση να τα φροντίσουμε.
- Όλες οι παραπάνω προτάσεις μπορούν να είναι πιο αποτελεσματικές εάν διατηρούμε τη συναισθηματική επαφή με τα παιδιά μας ενώ μιλάμε και εάν επιδεικνύουμε ενσυναισθητική ακρόαση. Όσον αφορά τα πιο μικρά παιδιά μπορούμε να τα πλησιάσουμε κοιτώντας τα στα μάτια, παίζοντας μαζί τους κάτω από το πάπλωμα, ή στο κάστρο με τα μαξιλάρια. Μπορούμε να είμαστε κοντά τους, να τα αγκαλιάζουμε και να τους μιλάμε ήρεμα, βοηθώντας τα να εκφράσουν τα συναισθήματά τους με όποιον τρόπο επιλέξουν, μέσα από το παιχνίδι, μέσα από τη συζήτηση, μέσα από την ζωγραφική κτλ.
- Ανεξάρτητα με το τι συμβαίνει, οφείλουμε πάντα, πάντα, πάντα, να κάνουμε τα παιδιά μας να νιώθουν ασφάλεια, επειδή είναι όντως ασφαλή – ακόμα και εάν υπάρχει άμεσος κίνδυνος, το επόμενο δευτερόλεπτο δεν έχει έρθει ακόμα, οπότε ισχύει ότι είναι ακόμα ασφαλή. Η δυστοπία που τόσο φοβόμαστε μπορεί να μην έρθει ποτέ. Οφείλουμε να προστατεύσουμε τα παιδιά μας και να τα βοηθήσουμε να διαχειριστούν το έντονο συναίσθημα του φόβου και της απειλής, και αυτό μπορούμε να το καταφέρομε με το να τα κρατάμε στον παρόν και να τα κάνουμε να νιώθουν ασφάλεια.
Τα παιδιά μας χρειάζονται από μας να τα «κρατάμε» κυριολεκτικά και μεταφορικά με τους παραπάνω τρόπους όταν κάτι τους πληγώνει ή φοβούνται. Οφείλουμε να είμαστε μαζί τους υπομονετικοί και συμπονετικοί. Χρειάζεται να πάρουμε χρόνο για να δημιουργήσουμε έναν ασφαλή χώρο για αυτά ούτως ώστε να μάθουν πως να διαχειρίζονται καλύτερα τις δυσκολίες προκειμένου να αναπτύξουν στο μέλλον σθένος και δύναμη ψυχής.
Ας γίνουμε εμείς ο ήλιος που θα φωτίσει τα σκοτάδια του κόσμου μας περιβάλλει στα μάτια των παιδιών μας.
*Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι αν οι ενδείξεις τραύματος, δηλαδή οι αλλαγές που επήλθαν σε ένα παιδί λόγω τραυματικών συμβάντων είτε σε συμπεριφορικό είτε σε μαθησιακό και ψυχοκοινωνικό επίπεδο, χαρακτηρίζονται από ένταση, συχνότητα και διάρκεια, χρειάζεται να ζητήσετε βοήθεια από έναν ειδικό ψυχικής υγείας.
Λαμπρινού Χρυσούλα
Σχολική Ψυχολόγος
Πηγές
https://www.apa.org/topics/journalism-facts/talking-children
https://www.apa.org/topics/journalism-facts/news-coverage-children
https://www.apa.org/topics/journalism-facts/news-coverage-children
https://childmind.org/wp-content/uploads/2023/02/CMI_TraumaGuide_Greek.pdf
