Εργοθεραπεία ονομάζεται η επιστήμη που προάγει τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής του ατόμου μέσω του «έργου». Αντιμετωπίζοντας κάθε άνθρωπο ως ξεχωριστή προσωπικότητα, με διαφορετικά βιώματα, ανάγκες και επιθυμίες, πρωταρχικός της στόχος είναι να δώσει τη δυνατότητα στα άτομα να συμμετέχουν αποτελεσματικά στις δραστηριότητες-έργα της καθημερινής τους ζωής.

Εν δυνάμει κάθε άνθρωπος θα μπορούσε να παρακολουθήσει ένα πρόγραμμα εργοθεραπευτικών συνεδριών. Οι κατηγορίες ατόμων με τις οποίες καταπιάνεται ένας εργοθεραπευτής είναι αμέτρητες. Για παράδειγμα, ένας ενήλικας με επίκτητες κινητικές δυσκολίες ίσως να χρειάζεται επανεκπαίδευση στη διαδικασία του ντυσίματος. Έτσι απευθύνεται σε έναν εργοθεραπευτή, ο οποίος αναλύει τις ικανότητες και το περιβάλλον του συγκεκριμένου ενήλικα και τον επανεκπαιδεύει στον πιο λειτουργικό τρόπο ντυσίματος που ανταποκρίνεται σε αυτές τις συνθήκες.

Πότε όμως ένα παιδί χρειάζεται εργοθεραπεία; 

Στην περίπτωση των παιδιών οι δυσκολίες αυτές μπορεί να μην είναι τόσο εμφανείς. Πολλές φορές οι γονείς δυσκολεύονται να καταλάβουν εάν και πότε θα έπρεπε να απευθυνθούν σε έναν ειδικό θεραπευτή.  

Για το λόγο αυτό θα γίνει μία προσπάθεια να φωτιστούν κάποια σημαντικά σημεία στην καθημερινότητα και τη συμπεριφορά ενός παιδιού, τα οποία μπορεί να φανούν χρήσιμα. 

Η καθημερινότητα ενός παιδιού, ανάλογα με την ηλικία του, αποτελείται από διάφορες δραστηριότητες, όπως είναι η καθημερινή του φροντίδα, η αλληλεπίδραση, το μεσημεριανό γεύμα, το παιχνίδι στην παιδική χαρά, το γράψιμο… Όλες αυτές οι δραστηριότητες ενσωματώνονται σε ευρύτερες κατηγορίες τομέων έργου της καθημερινής ζωής, με τους οποίους ασχολείται η Παιδιατρική Εργοθεραπεία:

• Αυτοεξυπηρέτηση/Δραστηριότητες καθημερινής ζωής  
• Σίτιση
• Ξεκούραση και Ύπνος
• Εκπαίδευση
• Εργασία
• Παιχνίδι/Ελεύθερος Χρόνος
• Κοινωνική Συμμετοχή

Μέσα από την καθημερινή συμμετοχή τους στους παραπάνω τομείς έργου τα παιδιά αναπτύσσουν τις γνωστικές, κινητικές και ψυχοκοινωνικές δεξιότητες που είναι απαραίτητες για να εξελιχθούν σε υγιείς και λειτουργικούς ενήλικες. Ειδικότερα σε μικρές ηλικίες το μεγαλύτερο μέρος της ζωής των παιδιών είναι το παιχνίδι. Μέσα από το παιχνίδι μαθαίνουν, κοινωνικοποιούνται, αισθάνονται… Παίζουν στο σπίτι, κατά τη διάρκεια της σίτισης, στην παιδική χαρά, στην έξοδο, στο σχολείο! Είναι σημαντικό οι γονείς να παρατηρούν τα παιδιά τους κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού, τον τρόπο που παίζουν, πώς κινούνται στο χώρο, τον τρόπο που αλληλεπιδρούν με τους ίδιους, το περιβάλλον και τα υπόλοιπα παιδιά. Να πάρουν πληροφορίες από τον παιδίατρο τους για το τι να περιμένουν από το παιδί τους σε σχέση με την ηλικία του, να ενημερώνονται από τις παιδαγωγούς και να κάνουν εύστοχες ερωτήσεις για την ανάπτυξη τους.

Ποιες είναι όμως τελικά οι παρατηρήσεις ενός γονέα και οι απαντήσεις που μπορεί να πάρει οι οποίες θα έπρεπε να τον προβληματίσουν;

Ο Αμερικανικός Σύλλογος Εργοθεραπευτών (AOTA), παροτρύνει τους γονείς να απευθυνθούν σε ειδικό για εργοθεραπευτική αξιολόγηση, εάν το παιδί τους, ηλικίας 3-12 ετών, παρουσιάζει 3 ή περισσότερες από τις παρακάτω δυσκολίες:

﮿ Παρουσιάζει δυσκολίες στο λόγο και την ομιλία.

﮿ Δε μιμείται εκφράσεις του προσώπου, κινήσεις του σώματος, φωνούλες των οικείων προσώπων.

﮿ Δε γυρνάει στο άκουσμα του ονόματος του.

﮿ Δεν του αρέσει να λερώνεται κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ή της σίτισης.

﮿ Σε χώρους με έντονους θορύβους ή με πολύ κόσμο γίνεται ευερέθιστο.

﮿ Έχει συχνές εκρήξεις θυμού και χρειάζεται συγκεκριμένες ρουτίνες για να παραμείνει ήρεμο.

﮿ Αντιδρά έντονα όταν το αγγίζουν, το φιλούν ή το αγκαλιάζουν ή κατά τη διάρκεια της καθημερινής του περιποίησης (βούρτσισμα δοντιών, κόψιμο νυχιών, χτένισμα, μπάνιο)

﮿ Είναι επιλεκτικό στο φαγητό του και τρώει λίγες συγκεκριμένες τροφές.  

﮿ Έχει δυσκολίες στον ύπνο, στην τουαλέτα, στο ντύσιμο.

﮿ Είναι υπερκινητικό και δυσκολεύεται να ηρεμήσει.

﮿ Φοβάται, δε δοκιμάζει ή/και δυσκολεύεται σε παιχνίδια της παιδικής χαράς.

﮿ Παίζει με συγκεκριμένα παιχνίδια με μονότονο τρόπο.

﮿ Χαλάει συχνά τα παιχνίδια του.

﮿ Είναι παθητικό και πολύ ήσυχο, χωρίς να εξερευνά το περιβάλλον.

﮿ Δεν κάνει εύκολα φιλίες, προτιμά να παίζει μόνο του ή με ενήλικες.

﮿ Έχει χαμηλή αυτοπεποίθηση.

﮿ Είναι αδέξιο και δυσκολεύεται να συντονίσει τις κινήσεις του.

﮿ Έχει χαμηλό μυϊκό τόνο και κουράζεται εύκολα.

﮿ Δεν ανεβοκατεβαίνει σκάλες με ευκολία, δεν του αρέσει να χοροπηδά.

﮿ Πέφτει συχνά κάτω και συγκρούεται με αντικείμενα, έπιπλα ή ανθρώπους.

﮿ Δε συγκεντρώνεται εύκολα σε παιχνίδια ή καθημερινές δραστηριότητες.

﮿ Δε μαθαίνει εύκολα καινούρια πράγματα και νέες δεξιότητες.

﮿ Διασπάται εύκολα η προσοχή του, ξεχνάει, δυσκολεύεται να ολοκληρώσει δραστηριότητες χωρίς την παρουσία ενήλικα

﮿ Δυσκολεύεται σε κατασκευαστικά παιχνίδια ή παιχνίδια χειρισμού μικρών αντικειμένων, πχ. παζλ, τουβλάκια, ζωγραφική, ψαλίδι, ψαρέματα κλπ.

﮿ Κάνει δυσνόητα γράμματα, κρατάει το μολύβι με μη λειτουργικό τρόπο, πιέζοντας ή γράφοντας αχνά, ή δε γράφει πάνω στη γραμμή.

﮿ Γράφει γράμματα και αριθμούς αντίστροφα, δεν αφήνει κατάλληλο κενό μεταξύ των λέξεων σε μία πρόταση.

﮿ Δυσκολεύεται να ακολουθήσει κανόνες σε ένα ομαδικό παιχνίδι ή να κατανοήσει τη δομή του παιχνιδιού.

Όλες οι παραπάνω παρατηρήσεις σχετίζονται με έναν ή και περισσότερους τομείς έργου της καθημερινής ζωής του παιδιού. Εάν λοιπόν το παιδί παρουσιάζει τέτοιου είδους δυσκολίες, που δεν του επιτρέπουν να συμμετέχει ενεργά και αποτελεσματικά στην τόσο ουσιαστική καθημερινότητα του, τότε  χρήζει Εργοθεραπευτικής παρέμβασης.

Σε αυτό το σημείο, οφείλουν οι γονείς να έρθουν σε επικοινωνία με έναν εργοθεραπεύτη, ώστε να πραγματοποιηθεί μία εργοθεραπευτική αξιολόγηση. Ο εργοθεραπευτής καλείται να αξιολογήσει λεπτομερώς τους τομείς και να εντοπίσει τα συστήματα και τις δεξιότητες τα οποία χρειάζονται βελτίωση.

• Αισθητηριακή επεξεργασία
• Πραξιακός μηχανισμός
• Επικοινωνία/Αλληλεπίδραση
• Επιτελικές λειτουργίες
• Αδρή κινητικότητα
• Λεπτή Κινητικότητα
• Οπτικές δεξιότητες
• Γραφοκινητικές δεξιότητες
• Ψυχοκοινωνικές δεξιότητες

Μέσω συζήτησης με την οικογένεια και συμπλήρωσης του κλινικού ιστορικού του παιδιού, κλινικής παρατήρησης κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού και εκτέλεσης δομημένων δραστηριοτήτων, χρήσης σταθμισμένων αξιολογητικών εργαλείων, και επικοινωνία με άλλα σημαντικά πρόσωπα που σχετίζονται με το παιδί (πχ. παιδίατρο, δασκάλους, άλλους θεραπευτές, φροντιστές κλπ.) ο εργοθεραπευτής συλλέγει πληροφορίες και αξιολογεί τη λειτουργικότητα του εκάστοτε παιδιού, βασιζόμενος πάντα στα αναπτυξιακά ορόσημα, δηλαδή τις αναπτυξιακές δεξιότητες που πρέπει να έχει κατακτήσει ένα παιδί ανάλογα με  την ηλικία του. 

Εφόσον κριθεί απαραίτητη η έναρξη εργοθεραπευτικού προγράμματος, ο εργοθεραπευτής θέτει στόχους και προτεραιότητες και χρησιμοποιεί εργοθεραπευτικά μοντέλα, τεχνικές και κατάλληλες δραστηριότητες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες του παιδιού και, λαμβάνοντας υπόψιν τα αιτήματα του παιδιού, της οικογένειας, και του ευρύτερου περιβάλλοντος, διαμορφώνει ένα εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα. 

Μιας και όπως προαναφέρθηκε το παιχνίδι κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό της καθημερινότητας ενός παιδιού, ένας παιδιατρικός εργοθεραπευτής το χρησιμοποιεί ως βασικό εργαλείο κατά τη διάρκεια των συνεδριών. Αποτελεί το μέσο προσέγγισης ώστε να δημιουργηθεί μία θεραπευτική σχέση με το παιδί αλλά και το μέσο με το οποίο ο θεραπευτής θα παροτρύνει το παιδί να εμπλακεί σε όλων των ειδών τα έργα της καθημερινότητας, όπως για παράδειγμα δραστηριότητες αδρής κινητικότητας ή ακόμη και εργασίες για το σχολείο. Με τον τρόπο οι δραστηριότητες αυτές αποκτούν μεγαλύτερο νόημα για το παιδί και το διευκολύνει να αφεθεί στη διαδικασία της μάθησης με ευχάριστο και γνώριμο τρόπο.

Είναι ζωτικής σημασίας να τονιστεί ότι όσο σημαντική θεωρείται η παρουσία του παιδιού στις ατομικές του συνεδρίες, τόσο απαραίτητη καθίσταται και η συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία. Πώς; Μέσω της συχνής επικοινωνίας των γονέων με το θεραπευτή ώστε να υπάρξει παράλληλη εφαρμογή του θεραπευτικού προγράμματος και στα υπόλοιπα περιβάλλοντα στα οποία το παιδί δρα (σπίτι, σχολείο, κα.).

Η ολοκλήρωση της εργοθεραπευτικής παρέμβασης έρχεται όταν έχει κατακτηθεί και ο απώτερος σκοπός της, δηλαδή…

Η όσο το δυνατόν πιο ανεξάρτητη,  ενεργή και αποτελεσματική  εμπλοκή του παιδιού  στους ρόλους της καθημερινής του ζωής σε όλα τα διαφορετικά περιβάλλοντα που δρα.

American Occupational Therapy Association (AOTA)

World Federation of Occupational Therapists (WFOT)

Μαντώ Μάντζιου, Εργοθεραπεύτια  

Συνεργάτιδα των Κέντρων Ειδικών Θεραπειών και Ψυχολογικής υποστήριξης ‘’Οικογένεια’’

 

Clark, G.F., Jackson, L., Polichino, J., 2011. Occupational Therapy Services in Early Childhood and School-Based

Settings.           The       American          Journal of         Occupational    Therapy,           65(6), p.            46-54. http://dx.doi.org/10.5014/ajot.2011.65S46

Novak, I., Honan, I., 2019. Effectiveness of paediatric occupational therapy for children with disabilities: A systematic review. Australian Occupational Therapy Journal, 66(3), p. 258-273. https://doi.org/10.1111/1440–1630.12573